معماری گوتیک

منتشر شده در تاریخ ۱ بهمن، ۱۴۰۱

معماری گوتیک (Gothic architecture)، یکی از سبک‌ها و دوره‌های تاریخی معماری است. این یک سبک مذهبی است که همواره در خدمت کلیسا بوده‌است.

آغاز پیدایش هیچ‌یک از شیوه‌های معماری را به دقت شیوه  گوتیک، نمی‌توان تعیین کرد. هنر معماری گوتیک در میان سال‌های ۱۱۳۷ و ۱۱۴۴ (میلادی) در جریان بازسازی کلیسای سن-دنی فرانسه پا به عرصه وجود گذاشت و تا اواسط قرن شانزدهم میلادی در اروپا معمول بود. هنر گوتیک در میان دو دوره ی هنر رمانسک و رنسانس واقع شده‌است و تا قبل از دوره ی مدرن، گوتیک به عنوان یک صفت منفی به کار می‌رفت و فیلاریته از آن به عنوان هنر فلاکت‌زده یاد می‌کند. سبک معماری جورجیا الهام گرفته از این سبک، در سال‌های ۱۷۲۰ تا ۱۸۴۰ در کشورهای انگلیسی زبان شهرت یافت.

این معماری از معماری رومی تکامل یافته و معماری رنسانس جایگزین آن شد. منشأ آن در مناطق ایل-دو-فرانس و پیکاردی در شمال فرانسه است. این سبک در آن زمان گاهی اوقات به عنوان opus Francigenum (به انگلیسی: “کار فرانسوی”) شناخته می شد. اصطلاح گوتیک برای اولین بار در دوره رنسانس بعدی، توسط کسانی که جاه طلب بودند تا معماری دوران کلاسیک را احیا کنند، تحقیرآمیز به کار برده شد.

عنصر طراحی مشخص کننده معماری گوتیک، قوس نوک تیز یا اوجیوال است. استفاده از طاق نوک تیز به نوبه خود منجر به توسعه طاق دنده ای نوک تیز و تکیه گاه های پرنده، همراه با نقاشی های استادانه و پنجره های شیشه ای رنگی شد.

دوره ی گوتیک در فرهنگ جهان دوران استیلای مذهب و بالاخص کلیسا، بر جوامع بوده‌است. نوع ارتباطات در آن دوران به صورت عمودی تعریف می‌شد. بدین معنا که تمام ابعاد و جنبه‌های زندگی در جهت خداوند و برای خداوند تعریف می‌شد. این الگو در معماری آن دوران خود را به صورت فلش‌های رو به بالا (به سمت خداوند) نشان داده‌است. دورهی گوتیک با ظهور اومانیسم پایان یافت. البته عده‌ای دورهی رنسانس را دشمن گوتیک می‌دانند.

یکی از ویژگی‌های معماری گوتیک، قوس نوک تیز است. این نوع طاق قبل از این‌که در معماری قرون وسطی به کار گرفته شوند، در خاور میانه، در معماری اسلامی استفاده می‌شد. در نتیجه به نظر می‌رسد که معماری شرق نزدیک و خاورمیانه برای بناهای فرانسه مانند کلیسای جامع Autun الهام‌بخش بوده‌است. در غیر این صورت طاق به سبک رومی هست.

قوس‌های نوک تیز به‌طور گسترده در تزئین گذرگاه طاقدار کور رومی نیز رخ می‌دهد که در آن قوس‌های نیم‌دایره با یک الگوی تزئینی ساده همدیگر را می‌پوشانند و نوک‌های تیز به صورت تصادفی در طراحی پیش می‌آیند.

واژه‌شناسی

در سال ۱۵۵۰ جورجو وازاری (۱۵۷۴–۱۵۱۱) معمار متعصب و افراطی ایتالیایی نخستین بار اصطلاح گوتیک را به شکل واژه‌ای برای تمسخرآمیز توصیف کردن هنر و معماری دورهی سده‌های میانه پسین به کار برد و آن را به گوت‌ها (the Goths) نسبت داد یعنی آن را «هولناک و بی‌فرهنگ» معرفی کرد.

او در زندگی هنرمندان خود از اصطلاح «سبک آلمانی بربر» (barbarous German) برای توصیف آنچه که امروزه سبک گوتیک محسوب می‌شود، استفاده کرد. تخریب بناهای باستانی پس از فتح روم و برپایی بناهای جدید به این سبک. هنگامی که وازاری نوشت، ایتالیا یک قرن ساخت و ساز در واژگان معماری ویترویی از دستورات کلاسیک را تجربه کرده بود که در رنسانس احیا شده بود و به عنوان شاهدی از عصر طلایی جدید یادگیری و اصلاح تلقی می شد. بنابراین سبک گوتیک که در تقابل با معماری کلاسیک قرار داشت، از این منظر با تخریب پیشرفت و پیچیدگی همراه بود. این فرض که معماری کلاسیک بهتر از معماری گوتیک است بسیار رایج بود و شکست دادن آن دشوار بود. وازاری در قرن شانزدهم توسط فرانسوا رابله تکرار شد که به گوت ها و استروگوت ها (گوتز و استروگوتز) اشاره کرد.

کریستوفر رن، معمار پلیمات، نام گوتیک را برای معماری نوک تیز تایید نکرد. او آن را با معماری اسلامی مقایسه کرد که آن را «سبک ساراسن» (Saracen style) نامید و اشاره کرد که پیچیدگی طاق نوک تیز مدیون گوت ها نیست، بلکه مدیون عصر طلایی اسلامی است. او نوشت:

ما اکنون آن را شیوه معماری گوتیک می نامیم (بنابراین ایتالیایی ها آنچه را که پس از سبک رومی نبود نامیده اند) اگرچه گوت ها بیشتر ویرانگر بودند تا سازنده. من فکر می کنم با دلیل بیشتری باید آن را سبک ساراسنی نامید، زیرا این مردم نه هنر می خواستند و نه یادگیری: و پس از اینکه ما در غرب هر دو را از دست دادیم، دوباره از کتاب های عربی آنها، آنچه را که با دقت فراوان ترجمه کرده بودند، از یونانی ها به امانت گرفتیم.

– کریستوفر رن، گزارش در سنت پل (Christopher Wren, Report on St Paul’s)

رن اولین کسی بود که این باور را رایج کرد که اروپایی ها نبودند، بلکه ساراسن ها بودند که سبک گوتیک را ایجاد کردند. اصطلاح ساراسن هنوز در قرن هجدهم مورد استفاده قرار می گرفت و معمولاً به همه مسلمانان از جمله اعراب و بربرها اشاره می کرد. رن کمتر از دوازده بار در نوشته های خود به بدهی معماری اروپا به ساراسین ها اشاره می کند. او همچنین با این فرض که معماری گوتیک صرفاً نشان دهنده یک اشتباه خشونت آمیز و آزاردهنده نیست، همانطور که وازاری پیشنهاد می کند، به طور قطع سنت شکنی کرد. در عوض، او دید که سبک گوتیک در طول زمان در امتداد خطوط جامعه در حال تغییر توسعه یافته است، و بنابراین این سبک معماری در خود و به خودی خود یک سبک معمارانه مشروع است.

تأثیرات

سبک معماری گوتیک به شدت تحت تأثیر معماری رومی که قبل از آن بود قرار داشت. با افزایش جمعیت و ثروت شهرهای اروپایی و تمایل به بیان عظمت. همچنین تحت تأثیر آموزه های الهیاتی قرار گرفت که خواستار نور بیشتر و پیشرفت های فنی در طاق ها و تکیه گاه ها بود که ارتفاع بسیار بیشتر و پنجره های بزرگتر را ممکن می ساخت. همچنین تحت تأثیر نیاز بسیاری از کلیساها، مانند کلیسای جامع شارتر و کلیسای جامع کانتربری، برای پذیرش تعداد فزاینده ای از زائران قرار گرفت. همچنین ویژگی هایی را از سبک های قبلی مانند معماری اسلامی اقتباس کرده است. به گفته چارلز تکسیر (مورخ، معمار و باستان شناس فرانسوی) و یوزف استریگوفسکی (مورخ هنر لهستانی-اتریشی)، پس از تحقیق و مطالعه طولانی کلیساهای موجود در شهر قرون وسطایی آنی، پایتخت پادشاهی قرون وسطایی ارمنستان، به این نتیجه رسیدند که قدیمی ترین طاق گوتیک بنا به گفته این مورخان، معماری کلیسای سنت هریپسیمه در نزدیکی مقر مذهبی ارامنه اچمیادزین در قرن چهارم پس از میلاد ساخته شده و در سال 618 تعمیر شده است. معماری ارمنی که به عنوان تأثیر بر معماری گوتیک ذکر شده است در معماری روم پسین و بیزانس نیز ظاهر شده است که نمونه بارز آن طاق نوک تیز و تکیه گاه پرواز است. معماری بیزانسی یکی از مهمترین تأثیرات بر معماری گوتیک بود. بزرگ‌ترین نمونه، سرستونی‌هایی است که از قراردادهای کلاسیک یونان و روم باستان با خطوط پرپیچ‌وخم و اشکال طبیعت‌گرایانه، که پیش‌آهنگی برای سبک گوتیک هستند، جدا شدند.

دوره‌های معماری گوتیک

معماری در اروپا طی سده‌های سیزده و چهارده شکل گرفته و شکل‌گیری آن درطی سه مرحله بوده‌است.

گوتیک آغازین

معماری گوتیک با دوباره ساختن کلیسای سن دنی پاریس، در فرانسه آغاز گردید. در کلیساهای گوتیک آغازین طاق جناغی بسیار به چشم می‌خورد. طاق جناغی با توجه به قوس‌های متقاطع یا اریب در زیر طاق گهواره ای خیلی آسان شناخته می‌شود. این قوس‌ها نقش ارماتور یا مسلح‌کننده ای را دارند که به عنوان چهارچوبی برای استخوان عصر گوتیک مورد استفاده قرار گرفته‌اند. معماری گوتیک آغازین دوره متمایز شدن از هنر رومانسک و خودسازی و تکامل شیوه گوتیک است، که نیمه قرن دوازدهم میلادی را فرا گرفت و به انگلستان نیز نفوذ داشت.

گوتیک متعالی

کلیسای شارتر

کلیسای آمین

گوتیک شعاع سان (تابناک)

این سبک در نیمهی اول سده سیزدهم هنگامی که معماری با ظرافت کاری‌های باشکوه پدید آمد سبک مشعشع نام گرفت. پنجره‌های آن در نوع خود بزرگ‌ترین تا آن روز بودند. نمونه زیبای آن کلیسای سنت شاپل در پاریس است. در گوتیک سبک مشعشع بیش از سه چهارم (بیشتر از ۷۰ درصد) کل بنا را شیشه‌ها تشکیل می‌دادند.

طرح ها

پلان کلیساها و کلیساهای گوتیک معمولاً بر اساس طرح صلیب لاتین (یا “صلیبی”) بود که از کلیسای روم باستان و از کلیساهای رومی بعدی گرفته شده بود. آنها یک شبستان طولانی دارند که بدنه کلیسا را ساخته است، جایی که اهل محله در آن عبادت می کردند. یک بازوی عرضی به نام گذرگاه و فراتر از آن به سمت شرق، گروه کر، که به عنوان کلیسای یا پیشوا نیز شناخته می‌شود، که معمولاً مختص روحانیون بود. انتهای شرقی کلیسا در کلیساهای فرانسوی گرد شده بود و توسط چندین کلیسای کوچک تابشی اشغال شده بود که باعث می شد چندین مراسم به طور همزمان برگزار شود. در کلیساهای انگلیسی انتهای شرقی نیز دارای نمازخانه بود، اما معمولاً مستطیل شکل بود. گذرگاهی به نام سرپایی دور گروه کر حلقه زد. این امر به مردم محله و به ویژه زائران اجازه داد تا از کنار کلیساها عبور کنند تا بقایای نمایش داده شده در آنجا را بدون مزاحمتی برای خدمات دیگر ببینند.

هر طاق شبستان یک حجره جداگانه با پایه ها یا ستون های تکیه گاه خود را تشکیل می داد. کلیساهای اولیه، مانند نوتردام، دارای طاق های دنده ای شش قسمتی، با ستون ها و پایه های متناوب بودند، در حالی که کلیساهای بعدی دارای طاق های چهار بخشی ساده تر و محکم تر، با ستون های یکسان بودند.

با پیروی از الگوی معماری رومی و کلیسای سنت دنیس، کلیساهای جامع معمولاً دارای دو برج بودند که در کنار نمای غربی قرار داشتند. برج بر روی گذرگاه در انگلستان رایج بود (کلیسای جامع سالزبری)، وزیر یورک) اما در فرانسه نادرتر بود.

گذرگاه‌ها معمولاً در معماری گوتیک اولیه فرانسوی کوتاه بودند، اما طولانی‌تر شدند و در دوره Rayonnant پنجره‌های بزرگ گل رز به آنها داده شد. گروه های کر اهمیت بیشتری پیدا کردند. گروه کر غالباً توسط یک دوشاخه دوگانه، که توسط حلقه‌ای از نمازخانه‌های کوچک تاجگذاری می‌شد، احاطه می‌شد. در انگلستان، گذرگاه‌ها اهمیت بیشتری داشتند و پلان‌های طبقات معمولاً بسیار پیچیده‌تر از کلیساهای فرانسوی بود، با افزودن کلیساهای بانو، خانه هشت ضلعی، و سازه‌های دیگر (به طرح‌های کلیسای جامع سالزبری و مینستر یورک در زیر مراجعه کنید). این نشان دهنده گرایشی در فرانسه به انجام چندین عملکرد در یک فضا بود، در حالی که کلیساهای انگلیسی آنها را تقسیم بندی می کردند. این تضاد در تفاوت بین کلیسای جامع آمیان، با حداقل عرض‌های عرضی و اپسی نیم دایره‌ای، پر از نمازخانه‌ها، در انتهای شرقی، در مقایسه با دو عرض، ایوان شمالی و انتهای شرقی مستطیل شکل سالزبری و یورک، قابل مشاهده است.

دانشگاه به سبک گوتیک

سبک گوتیک در اواخر قرن سیزدهم تا پانزدهم در ساختمان های اولیه دانشگاه های انگلیسی با الهام از صومعه ها و خانه های عمارت، بین سالهای 1288م. تا 1378م. پذیرفته شد. این سبک توسط ویلیام ویکهام، صدراعظم انگلستان و بنیانگذار کالج نیو آکسفورد، در سال 1379م. اصلاح شد. معمار او، ویلیام وینفورد، چهارگوش کالج جدید را در دهه 1380م. طراحی کرد که ترکیبی از یک سالن، کلیسای کوچک، کتابخانه و اقامتگاه بود. برای دانشجویان و دانشجویان کارشناسی نوع مشابهی از صومعه آکادمیک در کالج کوئینز آکسفورد در دهه 1140م. ایجاد شد که احتمالاً توسط رجینالد الی طراحی شده بود.

طراحی کالج‌ها نه تنها تحت تأثیر صومعه‌ها، بلکه طراحی خانه‌های عمارت انگلیسی قرن چهاردهم و پانزدهم، مانند هادون هال در دربی‌شایر نیز قرار داشت. آنها از حیاط های مستطیل شکل با راهروهای سرپوشیده تشکیل شده بودند که بال ها را از هم جدا می کردند. برخی از کالج‌ها، مانند کالج بالیول، آکسفورد، سبک نظامی را از قلعه‌های گوتیک، با نبردها و دیوارهای تاج‌دار وام گرفته‌اند.

کلیسای کالج کینگ، کمبریج یکی از بهترین نمونه های سبک گوتیک اواخر است. نمونه‌های اروپایی دیگر عبارتند از Collegio di Spagna در دانشگاه بولونیا، ساخته شده در قرن 14 و 15. Collegium Carolinum دانشگاه چارلز در پراگ در بوهمیا (حدود 1400م.). Escuelas Mayores de Salamanca در اسپانیا؛ و Collegium Maius از دانشگاه Jagiellonian در کراکوف، لهستان.

آثار برجسته

کلیسای دیرسن دنی

کلیسای لائون

کلیسای نوتردام

کلیسای شارتر

کلیسای آمین

کلیسای سنت شاپل

کلیسای بووهکلیسای سن مالکوکلیسای سالزبری

کلیسای سنت الیزابت

کلیسای میلان

کلیسای فلورانس

کاخ سنا

نویسنده

Mahtab Etemadi

شما میتوانید این مطلب و مطالب مشابه را در پیج اینستاگرام ما مشاهده کنید.