کلیسا سنت استپانوس تبریز
کلیسای سنت استپانوس یکی از مهمترین کلیساهای ایران محسوب میشود که به نام یکی از مبلغان مسیحیت، نامگذاری شده است. کلیسای سنت استپانوس در شهرستان جلفای استان آذربایجان شرقی و در کنار رودخانه ارس در دامنه بلندیهایی به نام ماغارد بنا شده است. این کلیسا سنت استپانوس یا کلیسای استفانوس مقدس نام دارد. کلیسای سنت استپانوس بعد از قرهکلیسا دومین کلیسای مهم ارامنه ایران به شمار میرود که مورد احترام تمام مسیحیان و حتی دیگر ادیان است.
کلیسای سنت استپانوس علاوه بر محل عبادت مسیحیان، مکان اجتماع هنرمندان، فلاسفه، مورخان، دانشمندان و مکانی برای آموزش و تعلیم و تربیت کشیشان و راهبان مسیحی بوده است. این کلیسا بهدلیل سبک بنا و جنبه فرهنگی از مراکز مشهور دینی و فرهنگی ارمنیان به شمار میرود. خوشنویسان و خطاطان زیادی در این وانگ حضور داشتند و به نوشتن کتاب میپرداختند. نقاشان و تذهیب کاران نیز با هنر خود بر زیبایی کتابها میافزودند و به این دلیل بهعنوان یکی از مراکز خوشنویسان ارمنی شهرت دارد. در حال حاضر نیز تعداد زیادی از کتابهای نوشته شده در این کلیسا در کتابخانههای جمهوری ارمنستان و ایتالیا نگهداری میشود.
کلیسای سنت استپانوس با شماره ثبتی ۴۲۹ در سال ۱۳۴۱ در فهرست میراث ملی ایران به ثبت رسید. این کلیسا بههمراه دو کلیسای زور زور و قره کلیسا بهعنوان مجموعه کلیساهای ارمنی ایران در سال ۱۳۸۶ در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار گرفتند.
قدمت دقیق کلیسای سنت استپانوس مشخص نیست. قدیمیترین منبعی که در آن به کلیسای سنت استپانوس اشاره شده، مربوط به سال ۶۴۹ میلادی است. عدهای این کلیسا را به اوایل میسحیت نسبت میدهند. برخی نیز معتقدند در در سال ۲۶۶ هجری قمری برابر با ۹۷۶ میلادی و در زمان سلطنت آشوت باگرادونی پادشاه ارمنستان، کاتالیکوس خاچیک، رهبر مذهبی ارمنیان اسقف اعظم بالکن را به سرپرستی وانگ استپانوس مقدس انتخاب کرد و او با هزینه پادشاه کلیسایی در این محوطه بنا کرد.
در ساحل شمالی رود ارس کلیسایی وجود دارد که قرینه کلیسای سنت استپانوس است. قرینه بودن این دو کلیسا این احتمال را به وجود میآورد که همزمان و توسط یک قدرت واحد که بر هر دو طرف رودخانه حکومت میکرد، ساخته شدهاند. برخی منابع تاریخی مانند سفرنامه تاورنیه نیز آن را متعلق به دوره صفویه میدانند؛ اما شیوه معماری و تزیینات آن نشان میدهد این کلیسا بین قرنهای چهار تا ۶ هجری قمری برابر با ۱۰ تا ۱۲ میلادی بنا شده است.
سبک معماری کلیسا، تلفیقی از شیوههای معماری دورههای اورارتو، اشکانی و رومی است. بعد از ساخت بناهایی چون سنت اچمیادزین، طاطائوس، آختامار و سنت استپانوس این شیوه معماری به سبک معماری ارمنی شناخته شد. کلیسای سنت استپانوس در دورههای مختلف مرمت و بازسازی شده است. هاکوپ جوقاتیسی، خلیفه اعظم وانگ استپانوس مرمت این بنا را در طی سالهای ۱۰۵۳ تا ۱۰۶۶ هجری قمری انجام داد. در دوره صفوی نیز بازسازیهایی در این کلیسا صورت گرفت و در عصر قاجار هم سنت استپانوس مورد توجه بود. چنانچه بر اساس کتیبه سنگی به خط نستعلیق که بالای در نصب شده است، در سال ۱۲۴۵ هجری قمری به فرمان عباس میرزا ولیعهد قاجار قریهای در دره شام خریداری و وقف کلیسا میشود. در دورههای معاصر نیز طی چندین دوره کلیسای سنت استپانوس مرمت و بازسازی شده است. در مرمتی که در سال ۱۳۸۴ انجام گرفت، بقایای استخوانی کشف شد که طبق روایتهای تاریخی آنها را به حواریون و قدیسان مسیح نسبت دادهاند. این استخوانها از میان دو طاق کلیسا به دست آمدند. علاوه بر بقایای استخوانی چند تکه تخته مربوط به جعبههای نگهداری این استخوانها، چند تکه پارچه زرد وآجری، تکهای موم، گِل اخرا و دانههای کُندر نیز در این محوطه شناسایی شده است.
نام کلیسای سنت استپانوس از کلمه یونانی Stephanos گرفته شده که در آیین مسیحیت به معنی تاج و نمادی از حد کمال شناخته میشود. همچنین استفان سنت استپانوس یکی از حواریون عیسی مسیح (ع) و یکی از هفت نفر نیک نامانی بود که مراسم تحلیف او به وسیله حواریون حضرت مسیح انجام و از مبلغان مسیحیت شد. او را فرستاده مستقیم سنت پیتر (پطرس) و سنت متیو (متی) از حواریون مسیح دانستهاند. استفان ۲۶ دسامبر سال ۳۶ میلادی توسط یهودیان اورشلیم با اتهام سخنرانی علیه شریعت یهود سنگسار شد و جزو اولین شهدای آیین مسیحیت به شمار میرود. به همین دلیل در گوشه و کنار جهان کلیساهایی به یاد وی با نام سنت استپانوس نامگذاری شده است.
کلیسای سنت استپانوس همچنین به دلیل قرار گرفتن در روستای متروکهای به نام دره شام به این نام نیز خوانده میشود. از آنجایی که این کلیسا در دامنه ارتفاعات ماغارد یا ماقارات بنا شده در منابع ارمنی به آن دیر ماغارد نیز گفته میشود.
نویسنده
Sholeh Gharibi
شما میتوانید این مطلب و مطالب مشابه را در پیج اینستاگرام ما مشاهده کنید.
۰ دیدگاه