تاج محل
تاج محل (به هندی: ताज महल) (به انگلیسی: Taj Mahal) از پرآوازه‌ترین بناهای جهان و آرامگاه زیبا و باشکوهی است که در نزدیکی شهر آگرا و در ۲۰۰ کیلومتری جنوب دهلی پایتخت هندوستان واقع شده‌است و یکی از عجایب هفتگانه جدید دنیا به‌شمار می‌رود. بر اساس کتاب نقش فارسی بر احجار هند، این بنا به دستور شاه جهان، پنجمین پادشاه گورکانی هند به خاطر یادبود همسر ایرانی‌اش بنام ارجمند بانو که در سال ۱۰۱۵ قمری یا ۱۰۴۰ شمسی در سفری جنگی به‌هنگام وضع حمل فوت کرد بنا شده است. خود شاه‌جهان نیز بعدتر در همان‌جا به خاک سپرده شد.
معماری این ساختمان ترکیبی از معماری ایرانی و معماری گورکانی است و در ساخت آن ۲۰٬۰۰۰ هنرمند به رهبری معمار ایرانی، احمد لاهوری و برادرش حمید لاهوری شرکت داشته‌اند. در برخی متون نیز از عیسی خان شیرازی و امانت خان شیرازی طغرانویس، نام برده شده‌است که گویا خوشنویسی کتیبه‌های در و دیوارهای تاج محل به امانت خان واگذار شده بوده‌است.
آغاز ساخت تاج محل سال ۱۶۳۲ میلادی (۱۰۴۲ خورشیدی) بوده و در سال ۱۶۴۷ میلادی (۱۰۵۷ خورشیدی) تکمیل شده‌است. برای ساخت این بنا در زمان خود ۳۲ میلیون روپیه هزینه شده است. این مبلغ امروزه برابر با ۵۲٫۸ میلیارد روپیه هند و ۸۲۷ میلیون دلار آمریکاست. تاج محل در سال ۱۹۸۳ در لیست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید.
شاه جهان در ۱۶۳۱ میلادی، دستور ساخت تاج محل را صادر کرد. این بنا قرار بود به یاد همسر وی، ممتاز محل، که یک شاهزاده ی ایرانی فارسی‌زبان بود که در ۱۷ ژوئن همان سال در هنگام به دنیا آوردن چهاردهمین فرزند آن دو، گوهرآرا بیگم، درگذشت، ساخته شود. ساخت تاج محل در ۱۶۳۲ آغاز و بنای مقبره در ۱۶۴۳ کامل شد؛ هرچند ساختمان‌های اطراف و باغ تاج محل پنج سال بعد تکمیل شدند. مدارک دربار سلطنتی نشان می‌دهد که سوگ شاه جهان پس از مرگ ممتاز محل، نوعی روایت عاشقانه و انگیزه ی ساخت تاج محل است.
تاج محل بر اصول طراحی معماری گورکانی اولیه و معماری ایرانی بنا شده‌است. انگیزه ی ایجاد این اثر، از موفقیت ساختمان‌های دودمان تیمور و گورکانی، از جمله گور امیر (مقبره ی تیمور در سمرقند)، آرامگاه همایون، مقبره اعتمادالدوله و مسجد جامع دهلی در دهلی ریشه گرفته بود. با وجود بنای اکثر بخش‌های ساختمان‌های گورکانی بر ماسه‌سنگ سرخ، شاه جهان درخواست استفاده از سنگ مرمر سفید تزیین‌شده با گوهرسنگ داشت. ساختمان‌های تحت حمایت او به سطوح تازه‌ای از تهذیب رسیدند.
تزیینات بیرونی تاج محل از بهترین معماری‌های گورکانی به‌شمار می‌روند. تزیینات متناسب با تغییرات ناحیه ی سطحی بنا تمیزکاری شده‌اند. عناصر تزیینی با انجام نقاشی، گچ‌بری و حکاکی یا کوبیدگی سنگ ایجاد شده‌اند. همانند هنر اسلامی، که از به‌کاربردن انسان‌انگاری امتناع می‌کند، عناصر تزیینی تاج محل هم صرفاً از خوشنویسی، طرح‌های انتزاعی یا نقش‌مایه‌های به‌شکل گیاه به‌وجود آمده‌اند. در سراسر مجموعه، سورههایی از قرآن به چشم می‌خورد که برخی عناصر تزیینی را تشکیل می‌دهند. پژوهش‌های اخیر نشان می‌دهد که امانت خان شیرازی سوره‌ها را انتخاب کرده‌است.
گنبدها و طاق ساختمان‌های ماسه‌سنگی به‌دلیل توری‌کاری نقاشی حجاری‌شده دارای طرح‌های هندسی پرجزئیاتی هستند. بین بسیاری از عناصر نزدیک به هم، خاتم‌کاری‌هایی متقارن در جهت چپ و راست وجود دارد. ساختمان‌های ماسه‌سنگی از خاتم‌کاری سفید بهره برده و ساختمان‌های مرمرین دارای خاتم‌کاری تیره یا مشکی هستند. تابوت‌دان تاج محل هم از طرح خاتم‌کاری برجسته‌ای بهره می‌برد. کف طبقه‌ها و راهروها از کاشی ها یا بلوک‌هایی بهره می‌برد که با الگوی تسلیشن چیده شده‌اند.
پنل‌های مرمرین سفید روی دیوارهای پایین‌تر مقبره، نصب شده و نقش‌برجسته‌های واقع‌گرایانه‌ای از گل و انگور روی آن‌ها نقش بسته‌است. مرمر پس‌زمینه صیقل داده شده تا جزئیات ریز حکاکی‌ها را پررنگ‌تر کند. پنل‌ها و دو طرف طاق‌ها با خاتم‌کاری‌های پرچین‌کاریشده‌ای از انگورها، گل‌ها و میوه‌های به‌شدت سبک‌یافته و تقریباً هندسی تزیین شده‌است. سنگ‌های خاتم‌کاری‌شده از مرمر زرد، یشم و یشم سبز ساخته شده و به‌نسبت سطح دیوارها، صیقل یافته و تراز شده‌اند.
تالار داخلی تاج محل تزییناتی فراتر از عناصر سنتی تزیینی دارد. خاتم‌کاری‌ها از نوع پرچین‌کاری نیستند؛ بلکه از گوهرسنگهای نیمه‌ارزشمند و ارزشمند تشکیل شده‌اند. تالار درونی به‌شکل هشت‌ضلعی بوده و طراحی آن، قابلیت ورود از طرف هر ضلع را فراهم می‌کند؛ با این وجود، فقط در جنوبی، که به باغ باز می‌شود، مورد استفاده قرار می‌گیرد. دیوارهای داخلی حدود ۲۵ متر (۸۲ فوت) ارتفاع داشته و با یک گنبد داخلی غیرواقعی تزیین شده با نقش‌مایه ی خورشید پوشیده شده‌اند. هشت پیش‌طاق خمیده، کف بنا را مشخص می‌کنند و مشابه نمای بیرونی بنا، هر پیش‌طاق ارتفاع‌پایین با پیش‌طاق دیگری که تقریباً وسط دیوار قرار گرفته، پوشیده شده‌است. چهار قوس مرکزی بالایی، بالکن‌ها را می‌سازند و پنجره ی بیرونی هر بالکن دارای طرح‌های پیچیده ی جالی از جنس مرمر است. علاوه بر نور وارد شده از پنجره‌ها، نور از فضاهای موجود در سقف که در گوشه‌ها با چتری پوشیده شده‌اند هم وارد می‌شود.
نویسنده
Mahtab Etemadi
شما میتوانید این مطلب و مطالب مشابه را در پیج اینستاگرام ما مشاهده کنید.
۰ دیدگاه